ช่วงเวลาพิเศษหลังคลอด - 60 นาทีทอง

โดย พญ. ศิริพัฒนา ศิริธนารัตนกุล

ช่วงเวลาคลอดเป็นช่วงเวลาที่มีการหลั่งฮอร์โมนหลายชนิดออกมาเพื่อช่วยขบวน การเปลี่ยนผ่านสู่ความเป็นแม่ ฮอร์โมนเหล่านี้นอกจากจะทำให้แม่รู้สึกดีและผ่อนคลายแล้วยังทำให้มีการ เปลี่ยนแปลงในระบบสมองและประสาทของแม่และลูก  ช่วยให้ทั้งคู่ปรับตัวให้เข้ากับสภาพใหม่ได้ดีขึ้น
                             
ฮอร์โมนเหล่านี้ได้แก่  อ๊อกซิโทซิน(oxytocin) , เบต้า เอนโดฟิน (beta endorphin),  แอดดรีนาลิน และ นอร์แอดดรีนาลิน ( adrenaline and noradrenaline)  และ โปรแลคติน ( prolactin)   ระดับฮอร์โมนจะเพิ่มสูงขึ้นในช่วงการคลอด   สูงสุดในขณะคลอดแล้วค่อยๆลดลงในเวลาประมาณ 60 นาที  ถ้าไม่มีการรบกวนการคลอด ฮอร์โมนทั้งหมดจะประสานการทำงานร่วมกันอย่างดี (  สิ่งที่อาจรบกวนได้เช่น แสงที่จ้า  และเสียงพูดคุยจ้อกแจ้กจอแจ)
                           
ในช่วงหลังคลอดที่ระดับฮอร์โมนในแม่จะเริ่มลดลงนี้เอง  ธรรมชาติก็ได้ให้ลูกที่เพิ่งคลอดนี้เองมาช่วยแม่ในการเพิ่มปริมาณฮอร์โมน ที่สำคัญเหล่านี้     เมื่อเอาทารกที่เพิ่งคลอดมาวางลงบนอกแม่ ผิวหนังที่สัมผัสกัน ปากของลูกที่เริ่มไซ้หาและเลียบริเวณเต้านมแม่  ตาลูกที่สบตากับแม่ จะช่วยให้แม่มีการหลั่งฮอร์โมนอ๊อกซิโทซินเพิ่มมากขึ้น
                           
การที่แม่ลูกได้อยู่ใกล้ชิดกัน ทำให้ลูกได้กลิ่นกายแม่ และแม่ได้กลิ่นลูก การกระตุ้นสมองส่วนรับกลิ่นก็มีส่วนช่วยเพิ่มระดับฮ๊อกซิโทซินช่นเดียวกัน
                           
 นอกจากนี้ในตัวทารกเองก็มีการหลั่งฮอร์โมนอ๊อกซิโทซินในระดับสูงสุดในช่วง 30 นาทีหลังคลอดด้วยและยังคงระดับสูงไปอีกอย่างน้อย 4 วันหลังคลอด  ดังนั้น ในช่วงเวลาพิเศษหลังคลอดนี้ ทั้งแม่และลูกจึงมีความสงบและพร้อมที่จะทำความรู้จักกัน
ผลดีของการมีระดับอ๊อกซิโทซินสูงในช่วงหลังคลอด
                           
 -ช่วยให้มดลูกหดตัวดีขึ้น ลดการตกเลือดหลังคลอด       ในระยะตั้งครรภ์ใกล้คลอด จะมีเอสโตรเจนไป ทำให้มีการเพิ่มจำนวน ตัวรับอ๊อกซิโทซิน ( oxytocin receptor)  ที่มดลูก  เพื่อเตรียมให้มดลูกหดตัวตอบสนองต่ออ๊อกซิโทซินได้ดีขึ้น  จึงตกเลือดน้อยลง                      
-ช่วยทำให้มีความผ่อนคลาย ลดความเครียดลง                      
-ลดอัตราการเต้นของหัวใจ และลดความดันโลหิต เพราะออกฤทธิ์เป็นฮอร์โมนของระบบหัวใจด้วย
-อ๊อกซิโทซินมีชื่อเรียกอีกอย่างว่า  “ ฮอร์โมนแห่งความรัก” เนื่องจากฮอร์โมนนี้ทำให้แม่มีความเป็นแม่มากขึ้น  มีพฤติกรรมปกป้องลูกอ่อน เอาความต้องการของลูกมาก่อนความต้องการของตัวเอง

จากการศึกษาวิจัยในโรงพยาบาลในประเทศสวีเดน พบว่าถ้าให้ริมฝีปากของทารกได้สัมผัสหัวนมแม่ภายในช่วง  1  ชั่วโมงแรกหลังคลอด แม่จะขอให้ลูกมาอยู่ด้วยกันนานขึ้น 100 นาทีทุกๆวัน เปรียบเทียบกับแม่ที่ไม่เคยเอาลูกมาดูดนมแม่ในช่วงชั่วโมงแรก      แสดงว่า การที่แม่ลูกได้ใกล้ชิดกันตั้งแต่ชั่วโมงแรก ทำให้แม่มีความผูกพันและอยากให้ลูกมาอยู่ด้วยกันนานขึ้น

การให้ลูกดูดนมแม่ตั้งแต่ระยะแรกช่วยให้ระบบการดูดซึมอาหารของลูกดีขึ้น
             
การให้นมแม่ตั้งแต่ช่วงแรกๆยังมีผลระยะยาวต่อระบบทางเดินอาหารของลูกด้วย กล่าวคือ ในขณะที่ทารกดูดเต้านมแม่ จะมีการหลั่งฮอร์โมนของระบบทางเดินอาหารออกมาถึง 19 ชนิด ยกตัวอย่างเช่น gasrtrin ,  Cholecystokinin  ฮอร์โมน 5 จาก 19 อย่างนี้จะกระตุ้นการเจริญเติบโตของส่วนเยื่อบุผิวทางเดินอาหารของลูก ทำให้มีการเพิ่มพื้นผิวการดูดซึมอาหารให้มากขึ้น
             
การที่ปากทารกสัมผัสกับหัวนมแม่ ทำให้มีอ๊อกซิโทซินเพิ่มขึ้นในสมองของทั้งแม่และลูก   อ๊อกซิโทซินไปกระตุ้นเส้นประสาทเวกัสที่ไปเลี้ยงบริเวณทางเดินอาหาร ทำให้มีการหลั่งฮอร์โมนของทางเดินอาหารมากขึ้นด้วย
                           
การที่ทารกได้อยู่ใกล้ชิดกับแม่ตั้งแต่ชั่วโมงแรกๆหลังคลอด  ผิวหนังได้สัมผัสกันอย่างใกล้ชิด เติมเต็มความต้องการทางร่างกายของลูก  มีการปรับอุณหภูมิของลูกอย่างมีประสิทธิภาพโดยตัวของแม่เอง   ทารกมีโอกาสได้เข้าถึงเต้านมแม่ได้ง่าย และร้องน้อยกว่าทารกที่ถูกแยกไปห่อตัวมิดชิดอยู่ในเตียงทารก
                     
“ทารกแรกเกิดครบกำหนดที่แข็งแรงดีควรได้อยู่ใกล้ชิดในอ้อมอกของแม่ตั้งแต่60 นาทีแรกหลังคลอด”